Më poshtë është bashkëbisedimi i artistes Ornela Vorpsi me artistin dhe shkrimtarin Vladimir Myrtezai, zhvilluar në shkurt 2018.

Vladimir Myrtezai: COD është hapësira bujtëse për ju, që deshifrohet si një mundësi dialogu kulturor. Tingulli i parë në shqip i fjalës të lidh rrufeshëm me kodin, që zakonisht lidhet ose me një mesazh të fshehtë, ose me shifra a fjalë me të cilat na prangos moderniteti në emër të sigurisë. Çfarë ju thotë kjo qendër e hapur në këtë ndërtesë emblematike të pushtetit?

Ornela Vorpsi: Vetë ekzistenca e kësaj qendre kaq e bukur dhe kuptimplotë, sa nuk e pret që ta bëjë një qeveri dhe faktikisht, nuk kam dëgjuar që diçka e tillë të jetë bërë më parë, në Shqipëri jo e jo, po as gjetkë, flet vetë. Për mua, politika e vërtetë është edukim dhe kulturë, në radhë të parë. Dhe kur një qeveri mundohet për edukimin e kulturën, hedh një hap të madh e humanist; sidomos në një vend si yni, që nga një varfëri e skajshme kolektive ka kaluar në një turravrap të jetuar apo fantazuar në të gjitha nivelet, për pasurim të shpejtë a përfitim të çfarëdo lloji. Unë i besoj vetëm edukimit dhe kulturës, prandaj admiroj çdo përpjekje, sado të madhe a të vogël në këto drejtime, që e ndërtojnë njeriun në thellësinë e vet. Me pak fjalë, jam e lumtur të ekspozoj në një hapësirë të tillë, unikale në llojin e vet për artistin e për qytetarin, ku ndërveprimi mes të dyve ndodh pa asnjë censurë a pengesë në pallatin e pushtetit.
VM: A ju komplekson apo shqetëson kjo, duke pasur parasysh se joshja e artistit me pushtetin ka kostot e veta për sa i takon pavarësisë dhe gjykimit?

OV: Ndjesë, por në kontekstin ku jemi dhe rastin për të cilin flasim, këto janë përralla që mund t’ia tregojnë njëri-tjetrit zanatçinjtë e artit e të fjalëve rreth artit, të cilët japin e marrin për ta siguruar njëri-tjetrin se po u rezistojnë joshjeve a varësive, në fakt krejt imagjinare e, më falni edhe një herë, fare qesharake. Mua, jo vetëm nuk më komplekson a shqetëson; përkundrazi, më nderon e më entuziazmon mundësia që më jepet për ta “pushtuar” shpirtërisht dhe estetikisht me shëmbëlltyrat e mia, hyrjen e një godine që dikur mishëronte për të gjithë ne pushtetin e frikës e që sot, i njeh çdokujt të drejtën e kapërcimit të pragut deri dje të pakalueshëm mes nesh, gjindjes poshtë, e atyre lart! Asnjë artist i lirë e njeri i pakompleksuar nga përrallat e zanatçinjve të kundërvendosjes shabllone mes artit e pushtetit, nuk do të ngurronte kurrsesi të përfitonte nga mundësia e një pushtimi unikal të hapësirës së pallatit të pushtetit.

VM: A ju frikëson sot të qenët e lirë, si koncept pushteti jashtë çdo muri që ndërtohet nga njeriu për t’u ndier i mbrojtur?

OV: E vetmja gjë që më frikëson sot është vetja ime. Nuk ndiej të jem e lirë ose jo e lirë, sepse koncepte të dhëna nga shoqëria apo arti diktojnë djathtas apo majtas, lart apo poshtë. Tashmë kam parametrat e mi. Jashtë modave. Ç’më tërheq është E vërteta. Një shkëmbim i vërtetë me tjetrin. Një qëndrim i vërtetë në botë. Ky është parametri im, kjo më mbush.

VM: Ekziston një jehonë që kapet akoma sot: Ornela Vorpsi, një nga vajzat e bukura të qytetit. A ju shqetëson fakti që shumëkush ju kujton për bukurinë e jo për veprën tuaj? Cili është ekuilibri mes një gjëje që nuk varet nga njeriu (bukuria) dhe asaj që varet prej tij (vepra)?

OV: Jo, nuk më shqetëson. Meqë nuk e kam arritur ende urtësinë dhe jam e bindur që s’do ta arrij kurrë, vaniteti që kam përbrenda e pëlqen këtë fakt, edhe pse të them të vërtetën, s’më është dukur vetja ndonjë bukuri kushedi çfarë. Surprizohem gjithmonë kur ma thonë këtë. Për më tepër që jehona e së kaluarës nuk i heq asnjë vlerë punës sime për kureshtarin që vendos të bëjë hapin drejt saj.

VM: Cili është ekuilibri mes një gjëje që nuk varet nga njeriu (bukuria) dhe asaj që varet prej tij (vepra)?

OV: Nuk e di çfarë varet nga ne. Edhe gjërat e tjera që duken, si bukuria, d.m.th., nuk varen nga ne: talenti, vullneti – kemi prirjen të themi se varen nga ne. Mendoj se asgjë nuk varet nga ne. Po të vareshin nga njeriu, gjithçka tjetër (duke hequr bukurinë e lindur) do të ishte më e lehtë. Fjala vjen, do të zgjidhja të kisha vullnet të çeliktë, talent të pamasë, do të zgjidhja urtësinë… e kështu me radhë.

VM: Për një krijues, fëmijëria është një territor magjie, nga ku marrim e japim shenja shpjeguese. Më pas adoleshenca, faza e pjekurisë, dashuritë e para e kështu me radhë. Unë, për shembull, në adoleshencë ndihesha më i rritur se të tjerët dhe rashë në dashuri me mësuesen e fizikës. Në këtë terren të lëngshëm, a ka një “aksident” të panatyrshëm që i ka ndodhur Ornela Vorpsit? Një dashuri e ndaluar? E pamundur? Një kufi-dëshirë e rinisë për t’u tejkaluar?

OV: Isha tej mase romantike. Besoj se një pjesë imja vazhdon të jetë ende. Përveç kësaj, ushqehesha me letërsi dhe e shihja botën nëpërmjet këtij prizmi. Dashuria ime e parë (platonike) ka qenë në moshën 16-vjeçare. E pashë në një autobus, duke u kthyer nga praktika. Na u ndeshën sytë dhe bota pushoi… Që nga ajo ditë, ai djalosh më ndiqte nga shkolla deri në shtëpi. Nuk folëm asnjëherë, edhe pse ai bëri disa tentativa. Nuk mund t’i flisja. Më dukej tmerrësisht i bukur dhe nuk ndihesha në lartësinë e mrekullisë që ai ishte. Një vit rresht më “gjëmoi” nga pas (kjo ishte fjala që përdorej atëherë). Pastaj u zhduk. Më thanë se kishte rënë në dashuri me dikë tjetër. Aksident mëse i natyrshëm. Deri më sot më kanë ndodhur si aksidente gjithë ç’mund t’i ndodhë njeriut.

VM: Diçka për raportet me të shkuarën, meqë ju jeni prekur nga sistemi që lamë pas. Ka kaluar jo pak kohë për të ushqyer një lloj revolte të natyrshme ndaj gjithë asaj trysnie, gjë që e dinë vetëm ata që e kanë hequr në kurriz: urrejtje, përçmim apo një gjendje e përkthyer në dashuri-urrejtje? A ju thotë diçka fraza “i dashur armik”?

OV: Nuk kam asnjërën nga këto, i dashur Lad. Ndiej vetëm se kam nevojë për një lloj distance me një mentalitet shqiptar të cilin ende e gëlltis keq: megalomaninë, hipokrizinë. E qartë, nuk e kam harruar dhunën psikologjike që kam jetuar, pasi është e pamundur – edhe kjo dhunë më ka ndërtuar; më ka bërë këtë që jam sot.

VM: Artistët janë qenie unike dhe si të tillë, supozojmë që jo gjithherë janë në momentin dhe vendin e duhur. I besoni këtij “ligji natyror” që, ose i justifikon, ose i deklasifikon artistët si qasje të çastit fatlum?

OV: E vërteta është se jo gjithmonë janë në vendin e duhur. Cili është vendi i duhur? Duhet të jetë vendi ku njeriu gjen mundësi të shpërthejë në mënyrën më kuptimplotë për veten dhe për shoqërinë – kjo është pikëpamja idealiste. Imagjino sikur Michael Jackson apo Picasso të kishin lindur në Shqipërinë që ka njohur brezi ynë. Nuk do të ishin ata që njohim sot. Jeta është dhe mbetet mister. S’po them ndonjë gjë të madhe. Shumë gjëra janë çfarë themi banalisht: fat.

VM: Çfarë është jeta për ju: një justifikim i ekzistencës, një pretekst natyror, një rrugëtim i mundimshëm drejt njohjes, apo…

OV: Pyetje filozofike! Më bëri të qesh, sepse i kam jetuar këto tri gjendje. Si fëmijë isha ende një pretekst natyror, e munduar (në rastin tim) nga shumë pyetje ekzistenciale. Për rrugëtimin e mundimshëm drejt njohjes dhe justifikimin e ekzistencës – nënvizoj që ekzistenca nuk ka fare nevojë për justifikim – ajo i mjafton vetvetes, por shpesh kam ndier dhe ndiej akoma që kam nevojë ta “justifikoj” ekzistencën time (me punën artistike që bëj, me një lloj etike me të cilën sillem në jetën time të përditshme).  Këto dy procese ecin paralelisht tek unë, edhe sot. Jeta për mua është edhe: “Oh, një ditë do të mbarojë e gjithë kjo zhurmë!”. Dhe vdekja do të jetë si të shkoj të bie në një shtrat me çarçafë të pastër, pas një dite të mundimshme, d.m.th., me dëshirë. Ushtrim shumë i lodhshëm të jetuarit. Çfarë mrekullie që jam e vdekshme!

VM: Vepra e artit është një shkak apo një nevojë njerëzore? Një trill i sofistikuar vetjak apo një organ në anatominë e komunikimit?

OV: E kush jam unë që të jap një përgjigje të saktë? Kështu që po përgjigjem me limitet që e bëjnë Ornelën: nevojë njerëzore, truall takimi e ngushëllimi, nganjëherë edhe vanitet.

Vladimir Myrtezai. Vetmia: një overdozë që prodhon shkrimtarë. Ndani të njëjtin pohim?

OV: Isha natyrë vetmitare edhe më parë. Nga ana tjetër, kam njohur plot shkrimtarë që nuk janë vetmitarë.

VM: Në një vështrim intim, do të pëlqenit të jetonit në një rrugicë të vetmuar, në një pyll me oksigjen mes kujtimesh, apo në një përplasje të përditshme ku të ngushtohet rrezja e pavarësisë?

OV: Në një rrugicë të vetmuar.

VM: Ndihet lëvizja juaj në shumë mediume dhe zhanre. E bëni për të zhvendosur mure në koncept dhe në sjellje?

OV: Po, për të zhvendosur limitet e mia, për të zbuluar e provuar vetveten, sidomos për të edukuar vetveten.

VM: Në një jehonë historike apo johistorike, çfarë do t’ju përkufizonte si krijuese, një ndërvarje idesh apo një sjellje e egër që ndërton një realitet të pavarur?

OV: Anarkia, miti i Dionisit, një realitet i pavarur dhe një dashuri për stoikët, – nuk mund të jem si ata, – më është e vështirë të “guvernoj” veten time.

VM: A ka një model që ju ka frymëzuar në jetë?

OV: Kanë qenë shumë njerëz dhe artistë që kam dashur dhe dua, por nuk më duket të kem një model, për fat të keq. Do të më kishte bërë udhë, ndoshta.

VM: Një model që ju ka vënë në krizë, në vetëzhvlerësim apo në keqkuptim?

OV: Arti bashkëkohor, vulgariteti në shumë aspekte të jetës së sotme. Ndoshta ndërrojnë vetëm format dhe thelbi i jetës është gjithmonë kështu.

VM: A ndani mendimin se jemi kafshë politike apo mekanizmi më i sofistikuar në botën e gjallë, që përsërisim llojin në trajtë ciklike? A jemi si prindërit tanë?

OV: Ndoshta jemi qenie më të sofistikuara se kafshët, sepse e hamë njëri-tjetrin pa pasur uri. Por me të drejta të njëjta, dhe këtë të drejtë na e jep vuajtja e përbashkët që provojmë. Vuajtja që njohim të dyja palët na ngre në të njëjtin rang.

VM: A jemi si prindërit tanë?

OV: Deri diku kemi diçka të prindërve tanë përbrenda, ndiej gjakun dhe nervat e nënës sime apo të tim eti, por jemi edhe tjetër gjë, për fat të mirë.

VM: Nga përvoja e një udhëtareje në disa regjistra kulturorë, mendoni se jeta mund të ishte një propozim krejt tjetër, jashtë këtij udhëtimi të kryer tashmë? Po për jetë të tjera paralele me alienë dhe për predikimin mbi jetën e përtejme, çfarë mendoni?

OV: Është e qartë se po të ma hiqnin emigracionin (në Itali e Francë), do të isha një tjetër histori.

VM: Po për jetë të tjera paralele me alienë dhe për predikimin mbi jetën e përtejme, çfarë mendoni?

OV: Për jetët paralele nuk kam ndonjë mendim, pasi është një fakt që më tejkalon. Për jetën e përtejme, besoj se do të kthehem siç isha para lindjes: e pandërgjegjshme, “trou noir”.

VM: Sa më shumë dimë, aq më pak guxojmë të jemi vetvetja, shenja e përputhur në një akt të rizbuluar si territor krijimi. A mendoni se dija e vret krijimin?

OV: Ka një lloj të vërtete të fshehur këtu. Padija ose e pandërgjegjshmja ndihmojnë, por deri në njëfarë pike. Duhet dija, por edhe kjo deri në pikën ku nuk vret. Është historia e një ekuilibri delikat. Si vetë jeta.

VM: Që me Duchamp-in, arti ndryshoi kurs, ranë muret tradicionale dhe regjistri estetik që i meremetonte. Në një dialog të hapur e me prirje për ndërrim të shpejtë të elitave kulturore, ku vendoset Ornela në këtë hartë?

OV: Te piktura e bërë me dashuri dhe jashtë modave. Tek E vërteta, që për mua është e vetmja që prek thellësitë dhe tejkalon modat e kronologjitë.

VM: Trupi është një aferë komplekse në mendjen dhe ndërgjegjen e njerëzve. Shumë artiste femra e përdorin atë për të shenjuar kornizat fizike të vetë trupit të tyre, një medium i njohur, si rasti i Marina Abramoviç-it dhe Rebecca Horn-it. Çfarë ju shtyn të ngulni këmbë në hapësira disi të shkelura nga artistë të tjerë? Apo ndieni se gjithnjë ka vend për një mesazh?

OV: Në një moment të jetës sime bëra një udhëtim rreth trupit të gruas si një “joevidencë” në zgjedhjen e këtij trupi (libri “Nothing Obvious”(Asgjë e dukshme)). Pata një nevojë të brendshme për këtë udhëtim, nuk u ndala për ta arsyetuar intelektualisht se çfarë doja. Thjesht isha (dhe shpeshherë jam akoma), e përthithur nga çudia e kësaj që e quajmë ekzistencë.

VM: Të shkruash është një përjetim i realitetit apo një ngjizje mot à mot e asaj çfarë ndodh rreth teje (artifakt/dëshmi) dhe mjafton ta prekësh duke menduar se magjia e krijimit është të qenët në një rrethanë të favorshme?

OV: Është një “udhë” mrekullie e vështirë, që të skalit dhe po përdor sërish fjalën “të edukon”. Në rastin tim, nuk ka lidhje me përjetimin e realitetit, por me një dëshirë që më vjen nga thellësia e shpirtit, dëshirë për të ngjizur diçka që unë e quaj të bukur; të bukur sipas kritereve të mia, me qëllimin për ta ofruar, për ta ndarë me tjetrin.